İthalatta Gözetim Uygulaması öteden beri Gümrük idarelerinde farklı görüş ve değerlendirmeler yapılmasına, gözetim tebliğlerindeki kıymetlerin ithalat sırasında gümrük vergilerinin tahakkukunda dikkate alınıp alınmayacağına gözetim belgesi sunulamaması halinde Gümrük Kanununa göre cezai işlem yapılıp yapılamayacağına dair hususlar ithalatçılarla Gümrük İdaresi arasında uyuşmazlık çıkmasına ve sonuçta konunun çoğu kez adli mercilere intikal etmesine kadar varmış, hatta bu konuda 4458 sayılı Gümrük Kanununun 211 inci maddesinde değişiklik dahi yapılmıştır.

Biz bu yazımızda, ithalatta gözetim uygulamasını soru-cevap şeklinde kısaca açıklamaya çalışacağız.

Soru-1. İthalatta Gözetim Uygulamasının yasal dayanağı nedir?

Cevap-1. İthalatta gözetim uygulamaları halen, Bakanlar Kurulunun İthalatta Gözetim Uygulanması Hakkında Karar – 2004/7304 (29.05.2004 t. 25476 s. R.G.) ile İthalatta Gözetim Uygulanması Yönetmeliği (08.06.2004 t. 25486 s. R.G.) ve Ticaret Bakanlığınca yayımlanan İthalatta Gözetim Uygulanmasına İlişkin Tebliğlere dayalı olarak yürütülmektedir.

Soru-2. İthalatta Gözetim Uygulamasının amacı nedir?

Cevap-2. Bir malın ithalatında kaydedilecek gelişmelerin yakından izlenmesi, ithalatın gelişimi, ithal şartları ve ithalatın yerli üreticiler üzerindeki etkisinin tespit edilmesidir.

Soru-3. İthalatta gözetim uygulamasına kim karar verir?

Cevap-3. Bir malın ithalatında gözetim uygulanmasına ilişkin karar, başvuru üzerine veya re’sen yapılacak bir değerlendirme sonucunda Ticaret Bakanlığı İthalat Genel Müdürlüğü tarafından verilir.

Soru-4. İthalatta gözetim uygulaması nasıl yapılır?

Cevap-4. Ticaret Bakanlığı(İthalat Genel Müdürlüğü) yayınlanan Tebliğlerde; gözetim uygulanacak eşyanın Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu(GTİP),  tanımı ve birim gümrük kıymeti gösterilmek suretiyle, bu eşyanın ancak Ticaret Bakanlığınca (İthalat Genel Müdürlüğü) düzenlenecek gözetim belgesi ile ithal edileceği, gözetim belgesinin gümrük beyannamesinin tescilinde ilgili gümrük idaresince aranacağı belirtilmektedir.

Soru-5. Gözetim Belgesi almak için başvuru nereye,  nasıl yapılır?

Cevap-5. Gözetim belgesi taleplerine ilişkin başvurular, Gümrükler Tek Pencere Sistemi (Sistem) kapsamında Ticaret Bakanlığı (Bakanlık) internet sayfasında (www.ticaret.gov.tr) yer alan “E-Hizmetler” ve “E-İşlemler” altındaki “İthalat Belge İşlemleri” bölümünde yer alan “E-İmza Uygulamalarına Giriş” kısmında elektronik imza ile yapılır. Ayrıca, e-Devlet (www.turkiye.gov.tr) üzerinden de başvurulabilir.

 Elektronik ortamda yaşanabilecek sıkıntılar nedeniyle başvuru yapılamaması halinde, başvurular fiziksel olarak da yapılabilir. Bu durumda Tebliğ ekinde yer alan başvuru formu kullanılır ve başvuru sahibinin ticaret sicil tasdiknamesi başvuru formuna eklenir.(Daha detaylı açıklamalar eşyanın gözetime tabi tutulduğu Tebliğlerde yapılmaktadır).

Soru-6. Ticaret Bakanlığı Gümrükler Genel Müdürlüğünün Danıştay 7. Dairesinin Esas No : 2024/2206 Karar No : 2024/4870 sayı ve 26.11.2024 tarihli kararı ile iptal edilen 2019/1 sayılı Kıymet Kriterli Gözetim Hakkında Genelgesine göre Gümrük Müdürlüklerince yapılan uygulama nasıldı?

Cevap-6. Söz konusu Genelgeye göre; Gözetim belgesi gümrük beyannamesinin tescilinde ilgili gümrük idaresince aranır. Elektronik ortamda düzenlenen gözetim belgeleri için Tek Pencere Sistemi tarafından verilecek 23 haneli belge numarası ile belge tarihi yükümlü tarafından beyannamenin 44 nolu kutusunda “Belge Referans No” ve “Belge Tarihi” alanlarında beyan edilir.

Eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen kıymetten düşük olması durumunda, eşya kıymetinin gözetim tebliğinde belirtilen düzeye çıkmasını sağlayacak şekilde yurtdışı diğer gider beyan edilmesi halinde yükümlüden gözetim belgesi ibrazı istenilmez. Gümrük Yönetmeliği’nin 180 inci maddesi kapsamında yapılan kontrollerde, gözetim belgesinin beyan edilmediği ve beyan edilen kıymetin ilgili tebliğde belirtilen kıymete ulaşmadığının tespit edilmesi halinde, yükümlünün talebi üzerine beyan edilen kıymetin ilgili tebliğde belirtilen gözetim kıymetine yükseltilmesine yönelik beyannamede düzeltme yapılmasına izin verilir. Söz konusu ek beyan, 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 61/3 üncü maddesi ile Yönetmeliğin 113 üncü maddeleri çerçevesinde yükümlüyü bağlayan esasları kapsamakta olup; BİLGE programında usulüne uygun olarak “Yurt Dışı Diğer Giderler” altında yapılır. Yükümlünün ek kıymet beyanı sonucu oluşan kıymet, eşyanın nihai kıymeti olarak değerlendirilerek, başka bir işleme gerek kalmaksızın serbest dolaşıma giriş rejimi işlemleri tamamlanır.

Yükümlünün bu şekilde işlem yapılmasını talep etmemesi halinde; Gümrük Yönetmeliği’nin 181 inci maddesi ve 2016/9 sayılı Genelgede belirtilen usuller takip edilerek alınacak sonuca göre işlemler tekemmül ettirilir.

Soru 7- 2019/1 sayılı Kıymet Kriterli Gözetim Hakkında Genelgenin iptalinden sonra halihazır da Gümrük Müdürlüklerince nasıl işlem yapılmaktadır?

Cevap-7- Bu Genelgenin iptalinden sonra Gümrükler Genel Müdürlüğünce tüm Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürlüklerine dağıtımlı gönderilen 26.06.2025 tarih ve 110752999 sayılı yazıda; “İthalat Genel Müdürlüğünden alınan 26.06.2025 tarih ve 110728764 sayılı yazıda; “Gözetim uygulaması kapsamındaki tebliğlerde, tebliğ kapsamında gümrük tarife istatistik pozisyonu (GTİP) ve tanımı belirtilen eşyanın (yalnız karşısında gösterilen gümrük kıymetinin altında birim kıymetleri haiz olanlarının) ithalatında ileriye yönelik olarak yürütülecek olan gözetim uygulamasına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmekte ve tebliğ kapsamı eşyanın yer aldığı tabloda, “Birim Gümrük Kıymeti” ifadesine yer verilmektedir.

Yine gözetim uygulaması kapsamındaki tebliğlerde, belirlenmiş olan birim gümrük kıymetinin altındaki eşyanın ancak Ticaret Bakanlığınca (İthalat Genel Müdürlüğü) düzenlenecek gözetim belgesi ile ithal edileceği hüküm altına alınmaktadır.

Bu hükümlerin tetkikinden, ilgili gözetim tebliğinde gösterilen birim gümrük kıymetinin altındaki eşyanın ithalatında gözetim belgesinin aranacağı, eşyanın söz konusu birim gümrük kıymetin üzerinde ithal edilmek istenilmesi durumunda ise gözetim belgesinin aranmayacağı anlaşılmaktadır.” denilmektedir.”

Bu yazıyı dikkate almak suretiyle Gümrük Müdürlüklerince gözetim konusunda halihazır da yapılan uygulamaya baktığımızda;

A-İthale konu eşyanın Gözetime tabi Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunda(GTİP) beyan edilmesi halinde;

İthale konu eşya Gözetim Tebliğlerine göre gözetime tabi ve Fatura kıymeti gözetim tebliğindeki kıymetten düşük ise; Birinci seçenek; gözetim belgesi alınması ve gümrük beyannamesinin tescilinde ilgili gümrük idaresince aranmasıdır. İkinci seçenek ise; Gözetim Belgesi beyannamenin tescili sırasında alınmamış ise Fatura kıymeti ile gözetim kıymeti arasındaki farkın -Yurt Dışı Gider- olarak Serbest Dolaşıma Giriş Beyannamesinde beyan edilmek suretiyle işlem yapılmasıdır.

Bu iki seçenek dışında, bir başka deyişle gözetime tabi olduğu halde gözetim belgesi alınmamış ya da gözetim kıymeti ile ithal faturası arasındaki  kıymet farkı yurt dışı gider olarak beyan edilmemiş olan eşyanın ithaline gümrük müdürlüklerince izin verilmemektedir.

Bu durumda, yükümlü isterse, Serbest Dolaşıma Giriş Beyannamesini iptal ettirmek suretiyle eşyayı mahrece iade işlemini yaptırabilir.

Yine Gümrük idarelerinden haricen edinilen bilgilere göre; yurt dışı gider beyanının ihtirazi kayıtla yapılmasına izin verilmediği yönünde uygulama yapıldığı öğrenilmiş olup, bu uygulamanın aşağıda değinileceği üzere hukuka uygun olmadığı düşünülmektedir.

B- İthale konu eşya gözetime tabi olmayan Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonunda beyan edildiği halde, gümrük idaresi yaptığı muayene ve kontrol sonucunda eşyanın gözetime tabi pozisyonda olduğu görüşünde ise;

Bu durumda yükümlüye belli bir süre vermek suretiyle(genelde bir ay) gözetim belgesi getirilmesini isteme durumundadır. Yükümlü bu yola gitmek yerine Serbest Dolaşıma Giriş Beyannamesinde –redrese-(beyannamede düzeltme) yoluyla beyan edilen kıymeti -yurt dışı gider- beyanı ile gözetim tebliğindeki kıymete yükseltmek suretiyle hesaplanan gümrük vergilerini ödeyerek ithalatı gerçekleştirebilir. 

Soru-8. Gözetim tebliğlerinde yer alan eşyanın birim gümrük kıymeti gözetim belgesi sunulamadığı takdirde, gümrük vergilerinin tahakkukuna esas teşkil eder mi?

Cevap-8. Gözetimle ilgili yayınlanan tebliğlerde; “Gözetim belgesi, 27/10/1999 tarihli ve 4458 sayılı Gümrük Kanununun eşyanın gümrük kıymetine ilişkin hükümlerinin uygulanmasını engellemez. 1 inci maddede belirtilen kıymet, 4458 sayılı Kanunun eşyanın gümrük kıymetine ilişkin hükümlerinin uygulanmasına esas teşkil etmez.” Düzenlemesi yer almaktadır. Buna göre gümrük idaresi ithalata konu eşyanın beyan edilen gümrük kıymetinin uygunluğunu Gümrük Kanununun eşyanın kıymetiyle ilgili hükümlerine göre kontrol etmelidir.

Soru-9. Gözetim kıymeti konusunda Gümrük idarelerinin uygulamaları ile İdari Yargı İçtihatları uyum içinde midir?

Cevap-9. Bu soruya hayır cevabını veriyoruz. Ticaret Bakanlığı öteden beri gözetim tebliğlerinde yer alan kıymetlerin ithal eşyasının gümrük vergilerinin tahakkukunda dikkate alınması yönünde uygulama yaparken, idari yargı mercileri olan Vergi Mahkemeleri, Bölge İdare Mahkemeleri ve bu alanda içtihat mercii olan Danıştay; haklı ve hukuka uygun olarak ithal eşyasının gümrük vergilerine esas kıymetinin belirlenmesinde, öncelikle, satış bedelinin esas alınması; satış bedelinin esas alınması için gerekli koşulların mevcut olmadığının tespit edilmesi halinde sırasıyla Gümrük Kanunundaki diğer yöntemlere başvurulması gerektiği yönünde kararlar vermektedir.

Soru-10. İthalat sırasında veya sonrasında gözetim belgesi sunulamadığı takdirde Gümrük Kanununun 235 inci maddesindeki gümrük kabahati işlenmiş sayılabilir mi?

Cevap- 10. Gümrük Kanununun 235/1-c maddesinde; “ Eşyanın ithali, belli kuruluşların vereceği ve gümrük idaresine ibrazı veya beyanı zorunlu olan lisans, izin, uygunluk belgesi veya bu belgeler yerine geçen bilgiye bağlı olmasına rağmen, eşya belge veya bilgiye tabi değilmiş ya da belge veya bilgi alınmış gibi beyanda bulunulduğunun tespit edilmesi hâlinde, varsa eşyanın fark gümrük vergilerinin alınmasının yanı sıra, gümrüklenmiş değerinin iki katı idari para cezası verilir.” Hükmüne yer verilmiştir.

Biz Danıştay 7. Dairesinin yukarıda belirtilen Genelge iptal kararında da belirtildiği üzere; “…4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 235. maddesinin 1. fıkrasının (c) bendi uyarınca ithal edilen eşya nedeniyle para cezası uygulanabilmesi için; 1) ithale konu eşyanın lisansa, şarta, izne, kısıntıya veya belli kuruluşların vereceği uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi olması, 2) ithal edilen eşyanın uygunluk veya yeterlilik belgesine tabi değilmiş gibi beyan edildiğinin yahut ithalata ilişkin herhangi bir uygunluk veya yeterlilik belgesi alınmadan söz konusu belgelerin alındığı izlenimi uyandırılmak suretiyle beyanda bulunduğunun saptanması, 3) eşyanın serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutulması ve kuralda belirtilen hukuka aykırılıkların idarece yapılan muayene, denetleme ve kontrol sonucunda ortaya çıkarılmasına bağlı olup, ithali serbest olan eşyanın ithalat seyrinin izlenmesi ve koruma tedbirlerinin uygulanmasına gerek olup olmadığının belirlenmesi amacıyla getirilen ancak anılan maddede sayılanlar dışında kalan gözetim belgesinin ibraz edilmemesi madde uyarınca ceza kesilmesini gerektiren neden olarak kabul edilemez…” görüş ve değerlendirmelerine aynen katılıyor ve bu durumda Kanunun 235 inci maddesindeki gümrük kabahatinin işlenmediğini düşünüyoruz.

Soru-11.İthalat sırasında yükümlü gözetim belgesi olmadan ancak, ithal faturası ile gözetim kıymeti arasındaki farkı –yurt dışı gider- olarak beyan edip, ihtirazi kayıtla  bunu yapmak suretiyle ithalatı gerçekleştirebilir  mi?

Cevap-11. Biz bu soruya evet diyoruz. Gümrük mevzuatında beyanın ihtirazi kayıtla yapılacağına dair bir düzenleme olmamakla beraber, ihtirazi kaydın; yapılan işleme karşı yasal hakların sonradan kullanılabilmesi için ve yapılan işlemin özgür irade ile yapılmadığına dair çekince koymak anlamında olduğundan –yurt dışı gider- beyanının ihtirazi kayıtla yapılmasının mümkün olduğunu düşünüyoruz. Çünkü bu yapılmadığında; Aşağıda değinileceği üzere, Gümrük Kanununun 211/1 inci maddesine göre; yurt dışı gider beyanından kaynaklanan ve fazladan ödenen gümrük vergileri geri verilemez ve kaldırılamaz. Bu konuda gümrük idarelerince yapılması olası; –beyanın ihtirazi kayıtla yapılmasına engel olacak bir uygulamanın ise- hukuka aykırı olduğu görüşündeyiz.

Soru-12. Gümrük Kanununun gümrük vergilerinin geri verilmesi ve kaldırılmasıyla ilgili  211/1 maddesine 7333 sayılı Kanun (28.07.2021 t.,31551 s. R.G.) ile eklenen; “veya ticaret politikası önlemlerine tabi eşyanın gümrük kıymetinin yükümlünün kendi beyanı ile artırılması” halinde bu vergilerin geri verilmesi veya kaldırılması talebi kabul edilmez hükmü ne anlama gelmektedir?

Cevap-12. Gümrük Kanununda yapılan bu düzenleme ile; ithalat sırasında gözetim belgesi almamış yükümlülerin eğer fatura kıymetleri gözetim tebliğinde belirtilen kıymetten düşük ise bunu gözetim kıymetine yükseltecek şekilde –yurt dışı gider- beyan etmeleri halinde gözetim belgesi aranmadan ithalata izin verileceği, ancak bu durumda vergiler tahsil edilmiş ise geri verilmeyeceği, henüz tahakkuk aşamasında ve ödenmemiş ise kaldırılmayacağı anlamına gelmektedir.

İzmir, 21.10.2025

                                       Av. Kaptan KILIÇ

                                       E.Gümrük ve Dış Ticaret Bölge Müdürü