• Giriş

4458 sayılı Gümrük Kanununun 108 ila 122’nci maddelerinde Dahilde İşleme Rejiminin düzenlendiği görülmektedir. Bu konuda daha ayrıntılı düzenlemeler ise, Gümrük Yönetmeliğinin 349 ila 369’uncu maddelerinde yapılmıştır. Ayrıca, Dahilde İşleme Rejimi Kararı – 2005/8391 (27.01.2005 t. 25709 s. R.G.) ile de rejimin işleyişine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

Gümrük Kanununun 108 maddesi bir ve ikinci fıkralarında;

 “Serbest dolaşımda olmayan eşya, işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden yeniden ihraç edilmesi amacıyla, gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın ve vergileri teminata bağlanmak suretiyle, dahilde işleme rejimi kapsamında geçici olarak ithal edilebilir. Eşyanın işlem görmüş ürünler şeklinde ihracı halinde, teminat iade olunur. Eşyanın bu şekilde dahilde işleme rejiminden yararlanmasına şartlı muafiyet sistemi denir.

Serbest dolaşımda bulunan eşyanın işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmasından sonra Türkiye Gümrük Bölgesinden ihraç edilmesi halinde, bu eşyanın serbest dolaşıma girişi esnasında tahsil edilmiş olan ithalat vergileri, dahilde işleme rejimi kapsamında geri verilir. Eşyanın bu şekilde dahilde işleme rejiminden yararlanmasına geri ödeme sistemi denir.”

Bu tanımlardan da anlaşılacağı üzere Dahilde işleme rejimi; yurt dışından gelen eşyanın serbest dolaşıma girmeden işlem görmüş ürünlerin üretiminde kullanılmak üzere Türkiye gümrük bölgesine girmesini, bu sırada gümrük vergileri ve ticaret politikası önlemlerine tabi olmamasını ve bilahare işlendikten sonra ihraç edilmesini düzenleyen rejimdir.

Bu yazımızda; Dahilde İşleme Rejimine göre ithal edilen eşyalar için hangi hallerde ve ne zaman gümrük vergilerini ödeme zorunluluğunun(gümrük yükümlülüğü) doğduğunu açıklamaya çalışacağız.

• Dahilde işleme rejiminde gümrük vergileri ödeme zorunluluğunun doğacağı durumlar

1. Eşyanın gümrük gözetiminden çıkarılması halinde gümrük yükümlülüğünün doğması

Dahilde işleme rejimine göre, dahilde işleme belgesi/izni kapsamında ithal edilen eşya, Türkiye Gümrük Bölgesinde gümrük idaresinin sıkı gözetimi altındadır. İthal edilen eşya rejime uygun olarak işlendikten sonra ihraç edilinceye ve ihracat taahhüt hesabı kapatılıncaya kadar bu gözetim devam eder. İşte, bu tür eşyanın Gümrük Kanununun 183’üncü maddesinde belirtildiği şekilde; kanuna aykırı olarak gümrük gözetiminden çıkarıldığı anda, gümrük yükümlülüğü doğar. Yükümlülüğün başlama tarihi eşyanın gümrük gözetiminden çıkarıldığı tarihtir. Eşyayı gümrük gözetiminden çıkaran kişiler, bu çıkarma işine iştirak eden ve eşyanın gümrük gözetiminden çıkarıldığını bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler, söz konusu eşyayı elde eden veya elinde bulunduran ve bu eşyayı elde ettiği veya aldığı sırada gümrük gözetiminden çıkarıldığını bilen veya normal olarak bilmesi gereken kişiler gümrük vergilerinden sorumludur.

2. Dahilde işleme rejimi hükümlerine uyulmadığında gümrük yükümlülüğünün doğması

Gümrük Kanununun 184’üncü maddesine göre, dahilde işleme rejiminin uygulanmasından doğan yükümlülüklerden birinin yerine getirilmemesi halinde de gümrük yükümlülüğü(gümrük vergilerini ödeme zorunluluğu) doğar. Yükümlülüğün başlama tarihi, rejim hükümlerine uyulmama tarihidir. Bu durumda yükümlü ise, dahilde işleme rejiminin uygulanmasından doğan yükümlülükleri yerine getirmesi gereken kişidir. Bir başka deyişle izin hak sahibidir.  Dahilde İşleme Rejimi Kararının (2005/8391-27.01.2005 t. 25709 s. R.G.) 22 inci maddesinde bu  yükümlülükler sayılmıştır. Buna göre;

“a) Şartlı muafiyet sistemi kapsamında ithal edilen ve Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere ihracatı gerçekleştirilmeyen eşyanın ithali esnasında alınmayan vergi,

b) Şartlı muafiyet sistemi kapsamında ithal edilen ve serbest bölgelere gerçekleştirilen ihracata konu eşyanın, belge/izin süresi bitiminden itibaren 3 (üç) ay içerisinde başka bir ülkeye satışının yapılmaması, Yatırını Teşvik Belgesi veya bir başka belge/izin kapsamında Türkiye Gümrük Bölgesine ithalatının yapılmaması, serbest bölgelerde bulunan tesislerin yapımında kullanılmaması, serbest bölgelerde bulunan tesislerde makine-teçhizat, demirbaşa kayıtlı eşya veya bunların parçası olarak kullanılmaması, serbest bölgelerde yerleşik gemi inşa faaliyetinde bulunan firmalara gemi inşasında kullanılmak üzere tesliminin yapılmaması, serbest bölgelerden gümrük hattı dışı eşya satış mağazalarına satışının yapılmaması veya serbest bölgelerden kara, deniz ve hava taşıtlarına kumanya olarak tesliminin yapılmaması durumunda, bu kapsamdaki ithalat esnasında alınmayan vergi,

c) Belge/izin ihracat taahhüdünün kapatılması aşamasında belge/izin kapsamında izin verilen miktarın üzerinde ithalat yapıldığının tespiti halinde, bu kısma tekabül eden ithalattan doğan vergi,

ç) Belge/izin kapsamında ithal edilen işletme malzemesinin CIF ithal tutarının, gerçekleşen FOB ihraç tutarının %2 (doğal taşlar ile kıymetli maden ve taş ihraç taahhüdü içeren belgelerde % 10)’sinden fazla olması halinde, bu oranı aşan kısma tekabül eden ithalatla ilgili alınmayan vergi,

d) Belge/izin kapsamında ithal edilen değişmemiş eşyanın CIF ithal tutarının, gerçekleşen FOB ihraç tutarının %1’inden fazla olması halinde, bu oranı aşan kısma tekabül eden ithalatla ilgili alınmayan vergi,

e) Geri ödeme sistemi çerçevesinde düzenlenen belge/izin kapsamında A.TR dolaşım belgesi eşliğinde Avrupa Topluluğuna üye ülkelere veya menşe ispat belgeleri eşliğinde Avrupa Topluluğuna üye ülkelere, Pan-Avrupa Menşe Kümülasyonuna taraf ülkelere, Pan-Avrupa- Akdeniz Menşe Kümülasyonuna taraf ülkelere veya Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmış bir ülkeye işlem görmüş ürün olarak ihraç edilmek üzere ithal edilen ancak süresi içerisinde ihracatı gerçekleştirilmeyen eşyaya ilişkin alınmayan vergi,

f) Dahilde işleme izin belgesinin/dahilde işleme izninin iptal edilmesi halinde, belge/izin kapsamında varsa alınmayan vergi,

g)Belge/izin kapsamında ithal edilen eşyanın ihraç edilen işlem görmüş ürünün bünyesinde kullanıldığına ilişkin şartların yerine getirildiğinin Bakanlıkça belirlenen şekilde tevsik edilememesi ve bu şartların yerine getirildiğinin Bakanlıkça belirlenecek diğer şekillerde de tevsik edilememesi halinde eşyanın ithalinde alınmayan vergi,

İthal tarihi itibarıyla 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine göre tahsil edilir.”

Yine söz konusu Dahilde İşleme Rejim Kararının 23. Maddesinde belirtildiği üzere;

-Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim birimleri ile Bakanlıkça yapılan inceleme, denetim ve soruşturma sonucunda, gümrük beyannamesi veya eki belgelerin sahte olduğunun veya üzerinde tahrifat yapıldığının ya da gerçeği yansıtmadığının tespiti halinde; bu beyannamenin veya beyanname eki belgelerin dahilde işleme izin belgesi/dahilde işleme izni ihracat taahhüdünün kapatılmasında kullanılıp kullanılmadığına bakılmaksızın, beyanname kapsamı ihracata tekabül eden ithalata ilişkin vergi, 22 nci madde hükümleri çerçevesinde tahsil edilerek ilgililer hakkında kanuni işlem yapılır ve bu beyanname ihracat taahhüt hesabının kapatılmasında değerlendirmeye alınmaz.

-İhraç edilen ürün bünyesinde taahhüt edilenden daha az ithal ürün kullanılması nedeniyle gerçeği yansıtmadığı tespit edilen gümrük beyannamesi kapsamında ihracı gerçekleşmediği tespit edilen ithal eşyasına ilişkin alınmayan vergi. 22 nci madde hükümleri çerçevesinde tahsil edilir. Bu durumda, bu maddenin birinci fıkrası uygulanmaz.

Diğer kamu kurum ve kuruluşlarının denetim birimleri ile Bakanlıkça yapılan inceleme, denetim ve soruşturma sonucunda, dahilde işleme rejimi uyarınca firmanın veya yan sanayicisinin stoklarında bulunması gereken ithal eşyasının işlem görmüş ürün veya ithal edildiği şekliyle stoklarında bulunmadığının tespit edilmesi durumunda stokta bulunmayan eşya ile ilgili olarak 22 nci madde hükümleri uygulanır ve ilgililer hakkında kanuni işlem yapılır.

Danıştay 7. D.nin E.2000/2746, K.2001/681 sayılı, 28.02.2001 tarihli kararı: “…Olayda, davacı tarafından, dahilde işleme rejimiyle ilgili düzenlemeler kapsamında, işlendikten sonra ihraç edilmek şartıyla getirilen eşyaların, mamul hale getirildikten sonra ihraç edildiğine dair Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Güneydoğu Anadolu İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliğine ibraz edilen gümrük çıkış beyannamelerinin, ilgili gümrük müdürlüklerinde işlem görmeyen sahte beyannameler olduğu tespit edilmiş bulunduğundan, söz konusu eşyaların ihraç edilmediği ve böylelikle dahilde işleme rejimi hükümlerinin ihlal edildiği sabittir…” (Danıştay web sitesi).

Danıştay 7. D.nin   2020/1239 E.  ,  2023/785 K. sayılı, 16.02.2023 tarihli kararı; “…Yukarıda değinilen mevzuat hükümleri uyarınca muafiyet uygulanarak ithal edilen eşyaya dair gümrük yükümlülüğü, rejim koşullarının ihlal edildiği tarihte doğacağından, olayda, rejim şartlarının ne zaman ihlal edildiği hususunun araştırılması suretiyle ulaşılacak sonuca göre karar verilmesi gerekir.”(Danıştay web sitesi).

3. Eşyanın dahilde işleme rejimine tabi tutulma koşullarına uyulmadığında gümrük yükümlülüğünün doğması

Gümrük Kanununun 184’üncü maddesine göre; ithalat vergilerine tabi eşyanın daha başlangıçta dahilde işleme rejimine tabi tutulurken gerekli koşulların oluşmadığı sonradan tespit edildiğinde de, gümrük yükümlülüğü doğar. Yükümlülüğün başlama tarihi, eşyanın bu rejime tabi tutulduğu tarih bir başka deyişle ithalata ilişkin gümrük beyannamesinin tescil tarihidir. Yükümlü ise, eşyanın söz konusu rejime tabi tutulması için konulmuş koşullara uyması gereken kişidir. Örnek; Dahilde işleme rejimine göre ithal edilen eşya için kullanılan Dahilde İşleme İzin Belgesinin sahte olduğunun sonradan tespit edilmesi.

4. Dahilde işleme rejimi altında elde edilen Türk menşeli eşyanın bünyesine giren serbest dolaşımda olmayan eşyada gümrük yükümlülüğünün doğması

Gümrük Kanununun 5911 sayılı kanunla değişik 194’üncü maddesine göre; “1. Türkiye’nin taraf olduğu anlaşma hükümlerine göre dahilde işleme rejimi altında elde edilen Türk menşeli eşyanın anlaşmalara taraf ülkelere ithalinde, tercihli tarife uygulamasından yararlanmasının, bunların bünyelerine giren serbest dolaşımda olmayan eşyanın ithalat vergilerinin ödenmesi ve buna ilişkin belgelerin onaylanması koşuluna bağlı olması halinde, ithalata ilişkin bir gümrük yükümlülüğü doğar. Ancak, geri ödeme sisteminden yararlanan eşya için bu fıkra uyarınca gümrük yükümlüğü doğmaz ve bu durumda ödenmiş ithalat vergileri geri verilmez.

2. Bu halde gümrük yükümlülüğü, söz konusu eşyanın ihracına ilişkin gümrük beyannamesinin gümrük idaresi tarafından tescil edildiği tarihte başlar.
3. Dâhilde işleme rejimine tabi tutulan serbest dolaşımda bulunmayan eşyaya ilişkin ithalat vergileri, ihracata ilişkin beyannamenin tescili tarihindeki vergi oranı ve diğer vergilendirme unsurlarına göre hesaplanır. Ancak, izin kapsamında önceden ihracat işleminden sonra ithalat yapılması durumunda, bu vergi önceden ihracata ilişkin gümrük beyannamesinin tescil tarihindeki vergi oranı ve diğer vergilendirme unsurlarına göre hesaplanarak, önceden ihracata tekabül eden ithalatın yapılması esnasında ödenir.
4. Birinci fıkra uyarınca doğan gümrük yükümlülüğü kapsamında ödenmesi gereken ithalat vergilerinin ihracat beyannamesi konusu eşyanın Türkiye Gümrük Bölgesi dışına çıktığı tarihe kadar ödenmesi zorunludur. Bu tarihten sonra ödenen ithalat vergileri için ayrıca bu tarih itibarıyla 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunun 51’inci maddesi hükümlerine göre tespit edilen gecikme zammı uygulanır.
5. Dâhilde işleme rejimi kapsamında bir ihracat beyannamesine ilişkin fazla ödenen ithalat vergilerinden aynı izin kapsamında başka bir ihracat beyannamesine ilişkin eksik ödenen ithalat vergilerine mahsup işlemi yapılmasına ilişkin usul ve esasları belirlemeye Cumhurbaşkanı ^{(Değişiklik: KHK/700 ‑ M126)} yetkilidir. Mahsup işlemi sonrasında birinci fıkra uyarınca doğan gümrük yükümlüğü kapsamında ödenmesi gereken ithalat vergilerinin tamamının ödenmiş olması halinde, dördüncü fıkra ve 234’üncü maddenin beşinci fıkrası hükümleri uygulanmaz.”

• Sonuç

Yukarıda açıklamaya çalıştığımız üzere; Dahilde işleme rejiminin özelliği gereği ithalat sırasında gümrük vergilerinin ödenmemesi esas olmakla beraber, rejim hükümlerine aykırı hareket edildiğinde, eşya gümrük gözetiminden çıkarıldığında ve rejimin gerektirdiği koşullara ithalatın başlangıcında uyulmadığının anlaşıldığında, gümrük vergilerini ödeme zorunluluğu doğabilmektedir. Bu nedenle gerek gümrük idarelerinin gerekse rejimin uygulanmasında rol alan izin hak sahibi ve gümrük müşavirlerinin rejimin başından sonuna kadar çok titiz takip etmeleri önem arz etmektedir. 

İzmir, 30.04.2025